Kamulaştırmasız el atma, idarenin herhangi bir kamulaştırma kararı ya da bedeli ödemeksizin, özel mülkiyete konu taşınmazları kamu hizmeti amacıyla kullanması ya da fiilen müdahale etmesi durumudur. Bu durum, mülkiyet hakkı ihlali anlamına gelir ve hem Anayasa hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında ciddi hak kayıplarına yol açabilir.
Uygulamada en çok karşılaşılan taşınmaz hukuku problemlerinden biri olan kamulaştırmasız el atma, hukuki anlamda çok yönlü değerlendirilmesi gereken bir konudur. Bu makalede, kamulaştırmasız el atmanın ne olduğu, unsurları, hukuki dayanakları, dava yolları ve Yargıtay kararları ışığında uygulaması detaylı olarak incelenecektir.
Kamulaştırmasız El Atma Nedir?
Kamulaştırmasız el atma; idarenin, özel mülkiyete konu bir taşınmaza kamulaştırma işlemi yapmaksızın fiili müdahalede bulunması, onu kamu hizmetine tahsis etmesi veya üzerine yapı inşa etmesi durumudur.
Örneğin bir belediyenin, özel mülkiyetteki arsaya yol yapması ya da okul inşa etmesi ama karşılığında malike herhangi bir kamulaştırma bedeli ödememesi, klasik bir kamulaştırmasız el atma örneğidir.
Kamulaştırmasız El Atma Türleri
1. Fiili El Atma
İdarenin taşınmaz üzerinde fiziksel kontrol sağlaması, yapı yapması, çevirmesi veya altyapı hizmeti kurmasıdır. Genellikle dava konusu olan el atma türüdür.
2. Hukuki El Atma
İdare, herhangi bir fiziksel müdahalede bulunmadan taşınmazı planlamayla kullanılamaz hale getirir. Örneğin imar planında yeşil alan olarak ayrılan ve yıllarca kamulaştırılmayan taşınmazda bu durum söz konusudur.
Kamulaştırmasız El Atmanın Hukuki Dayanakları
- Anayasa m. 35: Mülkiyet hakkı, kamu yararı amacıyla ve karşılığı peşin ödenmek suretiyle sınırlandırılabilir.
- Kamulaştırma Kanunu m. 10, 27
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m. 1 – Ek Protokol
- İdari Yargılama Usulü Kanunu
- Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kararları
Anayasa Mahkemesi, kamulaştırmasız el atmayı açıkça mülkiyet hakkının ihlali saymakta ve tazminat hakkı doğurduğunu belirtmektedir.
Kamulaştırmasız El Atmanın Unsurları
- Taşınmazın özel mülkiyete konu olması
- İdarenin taşınmaz üzerinde fiili ya da hukuki müdahalesi
- Kamulaştırma yapılmamış olması
- Malikin rızasının bulunmaması
Bu unsurlar birlikte gerçekleşmişse, malik tazminat davası açabilir.
Kamulaştırmasız El Atma Davası
Kamulaştırmasız el atma durumunda taşınmaz malikinin başvurabileceği iki temel dava türü vardır:
1. El Atmanın Önlenmesi Davası
Taşınmazın geri verilmesini talep eden davadır. Ancak bu dava, yapılaşmanın tamamlanmadığı veya henüz kullanımın başlamadığı durumlarda tercih edilir.
2. Tazminat Davası
Taşınmazın bedelinin ödenmesi talebiyle açılır. Malik, taşınmazı geri alamıyorsa en azından bedelini talep etme hakkına sahiptir.
Dava Açma Süresi ve Yetkili Mahkeme
Kamulaştırmasız el atma davası her zaman açılabilir; zira bu tür eylemler sürekli suç niteliğindedir. Ancak Yargıtay içtihatları, makul süre içerisinde dava açılmasını bekler.
- Yetkili Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi
- Görevli Mahkeme: Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi
Kamulaştırmasız El Atma ile Kamulaştırma Arasındaki Farklar
| Özellik | Kamulaştırma | Kamulaştırmasız El Atma |
|---|---|---|
| Usul | Kanuna uygun resmi işlem | Usule aykırı fiili müdahale |
| Tazminat | Peşin ödenir | Sonradan dava ile alınır |
| Malik Onayı | Bilgilendirme yapılır | Malik bilgilendirilmez |
| Hukuki Koruma | Güvence vardır | Hak ihlali söz konusudur |
Yargıtay ve AYM Kararları Işığında Değerlendirme
Yargıtay 5. Hukuk Dairesi
“İdarenin fiilen taşınmaza müdahalesi ve kamulaştırma yapmaması durumunda, malikin mülkiyet hakkı ihlal edilmiş sayılır. Tazminat davası kabul edilir.”
Anayasa Mahkemesi, 2013/1123 Başvuru
“Kamulaştırmasız el atma, mülkiyet hakkının açık ihlalidir. İdare, kamu hizmeti gerekçesiyle olsa bile tazminat ödemeden taşınmaza el koyamaz.”
İmar Planlarında El Atma (Dolaylı Müdahale)
Taşınmazın, imar planıyla yeşil alan, park, okul gibi alanlara ayrılması ancak kamulaştırılmaması, hukuki el atma sayılır. Mal sahibi:
- Plan değişikliği talep edebilir
- Uygun sürede kamulaştırma yapılmazsa dava açabilir
Kamulaştırmasız El Atma Davasında İspat ve Deliller
- Tapu kaydı
- Uydu görüntüleri, haritalar
- Tanık beyanları
- İdare yazışmaları
- Bilirkişi incelemeleri
Bilirkişi raporları, tazminatın belirlenmesinde kilit rol oynar.
Tazminatın Belirlenmesi
Tazminat, taşınmazın el atma tarihindeki rayiç bedeline göre belirlenir. Faiz ve yargılama giderleri de davalı idareye yükletilir.
Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süre Var mı?
Kamulaştırmasız el atma eylemi sürekli nitelikte olduğu için dava süresi konusunda katı bir zamanaşımı yoktur. Ancak 15-20 yıl gibi çok uzun süreler, zımni kabul olarak değerlendirilebilir.
İdare Aleyhine Açılan Davalarda Başarı Oranı
Kamulaştırmasız el atma davalarında;
- Belge ve ispat yükü doğru sunulursa,
- İdarenin kamulaştırma yapmadığı net biçimde ortaya konulursa,
tazminat talepleri genellikle kabul edilir. Yargıtay bu konuda malikleri koruyan bir yaklaşım sergilemektedir.
Sonuç
Kamulaştırmasız el atma, idarenin yasalara uygun olmayan şekilde özel mülkiyet hakkına müdahalesidir ve bu tür durumlar, Türk hukukunda ciddi sonuçlar doğurur. Malikler, taşınmazlarının bedelsiz biçimde kullanıldığını fark ettiklerinde, zaman kaybetmeden dava açmalı ve haklarını aramalıdır. Aksi hâlde, mülkiyet hakları telafisi güç şekilde zedelenebilir.
Bir yanıt yazın