Denizler, tarih boyunca ticaretin en önemli yollarından biri olmuştur. Bugün de uluslararası ticaretin büyük bir kısmı deniz yoluyla yapılmaktadır. Bu kadar büyük hacimli ve karmaşık ilişkiler, elbette ki ayrıntılı bir hukuki düzenlemeye ihtiyaç duyar. İşte bu düzenlemeleri sağlayan hukuk dalına deniz ticareti hukuku adı verilir.
Peki, deniz ticareti hukuku nedir, hangi konuları kapsar ve uygulamada kimleri bağlar? Bu yazımızda deniz taşımacılığı, gemi işletmeciliği ve uluslararası kurallar bağlamında bu hukuk dalını tüm yönleriyle ele alıyoruz.
Deniz Ticareti Hukukunun Tanımı
Deniz ticareti hukuku, deniz yoluyla yapılan ticari taşımacılık faaliyetlerini, gemi ve gemi işletmeleriyle ilgili özel hukuk ilişkilerini düzenleyen ticaret hukuku alt dalıdır.
Türk hukuk sisteminde deniz ticareti hukuku, Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 5. kitabında detaylı şekilde düzenlenmiştir.
Deniz Ticareti Hukukunun Konu Başlıkları
Deniz ticareti hukuku oldukça geniş bir alanı kapsar. Temel konu başlıkları şunlardır:
- Gemilerin hukuki statüsü,
- Gemi sicili ve tescil işlemleri,
- Gemi mülkiyeti ve devri,
- Gemi kaptanı ve donatanın hukuki durumu,
- Deniz taşıma sözleşmeleri,
- Yük hasarı ve sorumluluklar,
- Çatışma ve kurtarma olayları,
- Deniz sigortaları.
Gemi Kavramı ve Hukuki Statüsü
Deniz ticareti hukukunun merkezinde “gemi” yer alır. Hukuken gemi; denizde ticaret yapmak amacıyla kullanılan, sefer yapmaya elverişli, bağımsız ve yüzer araçlardır.
Gemi, hem taşınır mal olarak hem de taşınmaz benzeri özel statüsüyle hukukta ayrıcalıklı bir yer tutar. Gemiye ait mülkiyet, sicil kaydı ve ipotek işlemleri ayrı kurallara tabidir.
Donatan ve Kaptanın Hukuki Sorumluluğu
Donatan: Gemiyi işleten kişidir. Gemi ile yapılan ticari faaliyetin sahibi olarak her türlü borç ve yükümlülükten sorumludur.
Kaptan: Geminin idari ve ticari yönetiminden sorumlu kişidir. Kaptan, sefer esnasında birçok hukukî işlem yapabilir ve gemi sahibini bağlayabilir.
Donatan, kaptanın görevlerini yerine getirmemesi hâlinde üçüncü kişilere karşı doğrudan sorumlu tutulabilir.
Taşıma Sözleşmeleri ve Konşimento
Deniz yoluyla yapılan eşya taşıması, taşıma sözleşmeleri kapsamında gerçekleştirilir. Bu sözleşmeler yazılı olmasa da uygulamada genellikle konşimento düzenlenir.
Konşimento, yükleyici ile taşıyan arasında yapılan taşıma sözleşmesini belgeleyen ve yük üzerinde hak sağlayan ticari senettir. Aynı zamanda:
- Malın teslim alındığını gösterir,
- Taşıma taahhüdünü içerir,
- Taşıma sürecindeki hak ve sorumlulukları belirler.
Yük Hasarları ve Taşıyanın Sorumluluğu
Deniz taşımasında malların hasar görmesi veya kaybolması hâlinde taşıyanın sorumluluğu doğar. Ancak bu sorumluluk mutlak değildir:
- Deniz kazası, yangın, doğal afetler, kamu otoritesinin eylemleri gibi durumlarda taşıyan sorumluluktan kurtulabilir.
- Yine de taşıyan, yeterli özen göstermediği takdirde doğrudan tazmin yükümlülüğü altına girer.
Bu hususlar, taşıma sözleşmesinde detaylı biçimde düzenlenir.
Gemi Sicili ve Tescil İşlemleri
Gemiler, gemi siciline tescil edilerek resmiyet kazanır. Sicil kaydı sayesinde geminin:
- Mülkiyeti,
- İpotek durumu,
- Sahibi (donatanı),
- Bayrağı gibi bilgiler açıkça belirlenmiş olur.
Gemi siciline kayıt, aynı zamanda mülkiyetin devri ve geminin ipotek edilmesi gibi işlemlerin hukuki güvenlik içinde yapılmasını sağlar.
Çatma, Kurtarma ve Yardım Durumları
Çatma (Çarpışma)
İki geminin denizde çarpışması hâlidir. Tarafların kusurları oranında tazmin sorumluluğu doğar.
Kurtarma ve Yardım
Bir geminin veya denizde tehlike altında bulunan kişilerin kurtarılması hâlinde kurtarıcıya belli oranda kurtarma ücreti ödenir. Bu durum, deniz ticareti hukukunda özel bir sözleşme türüdür.
Deniz Sigortaları
Deniz ticaretinde en sık başvurulan sigorta türleri:
- Yük sigortası,
- Gemi sigortası,
- Sorumluluk sigortaları.
Bu sigortalar, olası zararların karşılanması açısından hem taşıyan hem de yükleyici için büyük önem taşır.
Uluslararası Deniz Ticaret Mevzuatı
Deniz ticareti yalnızca ulusal hukukla sınırlı değildir. Uluslararası sözleşmeler ve kurallar da uygulanır:
- Hague-Visby Kuralları,
- Hamburg Kuralları,
- Rotterdam Kuralları.
Türkiye bu sözleşmelerin bazılarına taraf olmasa da, uluslararası taşımalarda bu kurallar genellikle referans alınır.
Deniz Ticareti Hukukunun Günlük Hayattaki Yeri
Deniz ticareti hukuku yalnızca büyük gemi sahiplerini ilgilendirmez. Aşağıdaki faaliyetlerin hemen hepsi bu hukuk dalının alanına girer:
- İthalat/ihracat taşımaları,
- Deniz yolu taşımacılığıyla yapılan e-ticaret lojistiği,
- Liman hizmetleri ve gümrük işlemleri,
- Deniz sigorta poliçeleri.
Sonuç: Deniz Ticareti Hukuku Uluslararası Ticaretin Omurgasıdır
“Deniz ticareti hukuku nedir?” sorusu, sadece bir hukuk dalını değil, küresel ticaretin altyapısını ifade eder. Bu hukuk disiplini sayesinde, mal sevkiyatları güvenli, hızlı ve düzenli biçimde gerçekleşir. Gemi işletmeciliğinden yük taşımaya kadar denizle ilgili tüm ticari ilişkiler, bu hukuk dalının güvencesi altındadır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın