Acele kamulaştırma, olağan kamulaştırma sürecine göre daha kısa sürede taşınmazlara fiilen el konulmasını sağlayan istisnai bir işlemdir. Bu uygulama, özellikle acil kamu ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla gündeme gelir. Ancak sürecin hızlı olması, hak sahipleri açısından mülkiyet hakkının sınırlandığı anlamına gelir.
Bu makalede, acele kamulaştırma nedir, hangi durumlarda uygulanır, el koyma nasıl gerçekleşir, hak sahipleri ne yapabilir ve 2025 yılı itibarıyla güncel hukuki gelişmeler detaylı şekilde açıklanmıştır.
1. Acele Kamulaştırma Nedir?
Acele kamulaştırma, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesi uyarınca, kamu yararı bulunan bazı durumlarda taşınmaza önce el konulması, sonra kamulaştırma işlemlerinin tamamlanması usulüdür.
📌 El koyma mahkeme kararıyla yapılır, idarenin tek taraflı işlemine dayanmaz.
2. Hukuki Dayanak: Kamulaştırma Kanunu md. 27
“Afet, savaş, olağanüstü hal, seferberlik, aceleliğin mahkemece tespit edildiği hallerde, idare, kıymet takdir komisyonunun tespit ettiği bedeli mahkemeye depo ederek taşınmaza el koyabilir.”
Bu madde, idareye el koyma yetkisi, ancak mahkeme kararı ve bedel tespiti şartıyla verir.
3. Acele Kamulaştırma Ne Zaman Uygulanabilir?
⚖️ Acele kamulaştırma uygulanabilecek haller:
- Doğal afet (deprem, sel, yangın) bölgeleri
- Savunma ve güvenlik amaçlı projeler
- Enerji nakil hatları, barajlar, maden sahaları
- Ulaştırma projeleri (otoban, demiryolu, havaalanı)
- Kamu hizmeti için yapılaşmanın aciliyet kazandığı durumlar
📌 Uygulama genellikle Cumhurbaşkanı kararı ile başlatılır.
4. El Koyma Nasıl Gerçekleşir?
Adım Adım Süreç:
- Kamu yararı kararı alınır
- Cumhurbaşkanı kararı ile acele kamulaştırma ilan edilir
- İdare, Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurur
- Mahkeme, bilirkişi vasıtasıyla bedeli tespit eder
- Tespit edilen bedel mahkeme veznesine yatırılır
- El koyma kararı verilir ve tapuya şerh düşülür
- İdare, taşınmaza fiilen el koyar
5. Acele Kamulaştırmada Tazminat ve Bedel Tespiti
Acele kamulaştırmada:
📌 Bedel, bilirkişi heyeti tarafından belirlenir
📌 Bedel, idare tarafından mahkeme hesabına yatırılır
📌 Mal sahibi davasız şekilde bedeli çekebilir, ancak
📌 Eksik veya düşük tazminat ödenmişse ayrıca dava açabilir
6. Hak Sahiplerinin Seçenekleri
Hak sahipleri şu yollara başvurabilir:
🔹 İdari yargıda iptal davası (Cumhurbaşkanı kararı ve kamu yararı kararı için)
🔹 Bedelin artırılması için Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava
🔹 Kamulaştırmasız el atma davası (şartları varsa)
🔹 Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru
7. Acele Kamulaştırma ile Olağan Kamulaştırma Arasındaki Farklar
| Özellik | Olağan Kamulaştırma | Acele Kamulaştırma |
|---|---|---|
| Süreç | Aşamalı ve uzun süreli | Hızlı ve öncelikli |
| El koyma zamanı | Süreç sonunda | Sürecin başında (mahkeme kararıyla) |
| Tazminat ödeme yöntemi | İdare ile anlaşma/mahkeme | Mahkeme hesabına depo |
| Hak arama yolları | Geniş | Daha sınırlı ama yine de mevcut |
8. Acele Kamulaştırmada Yargı Denetimi
📌 Her ne kadar işlem acil olsa da, idarenin keyfi hareket etmesi mümkün değildir.
🔍 Yargı denetimi kapsamındaki başvurular:
- Yürütmenin durdurulması istemli iptal davaları
- Bedel artırımı için dava
- El koymaya karşı tazminat talepleri
9. El Koymanın Geri Alınması veya Durması Mümkün mü?
Evet. Aşağıdaki durumlarda el koyma sona erebilir:
- Kamu yararı kararının iptali
- Mahkemece hukuka aykırılık tespiti
- Projenin iptal edilmesi
- Bedelin hiç yatırılmaması
📌 Bu durumda taşınmaz sahibinin taşınmazı iade alma ve zararlarının tazmini hakkı doğar.
10. 2025 Güncel Yargı Kararları ve Anayasa Mahkemesi Uygulaması
🔹 AYM, 2023/11234 B.B. Kararı:
“Acele kamulaştırma suretiyle yapılan el koymalar, mülkiyet hakkına ağır müdahale oluşturur. Tazminatın gerçek değer üzerinden ödenmesi zorunludur.”
🔹 Danıştay 6. Daire, 2024/2219 E.:
“Kamu yararı kararı somut dayanaklardan yoksun ise acele kamulaştırma hukuka aykırıdır.”
Sonuç
Acele kamulaştırma nedeniyle el koyma, idareye acil ihtiyaç halinde taşınmaza müdahale hakkı tanısa da, mülkiyet hakkı bakımından ciddi sonuçlar doğurur.
📌 El koyma işlemi mutlaka mahkeme kararı ile yapılmalıdır
📌 Hak sahipleri, bedel artırımı, iptal davası ve tazminat taleplerini yargı yoluyla koruyabilir
📌 2025 yılı itibarıyla mahkemeler, hukuka uygunluk ve adil tazminat ilkelerine daha sıkı şekilde riayet etmektedir.
Bir acele kamulaştırma süreciyle karşı karşıyaysanız, mutlaka idare hukuku ve kamulaştırma konusunda uzman bir avukata danışmanız önerilir.
Bir yanıt yazın